در پایان اجرای گام اول توافق هسته‌ ای بین ایران و کشورهای 5+1 ، بهتر می توان در مورد  منافعی که عاید جمهوری اسلامی شده است قضاوت نمود .  در کل امتیازاتی که ایران از سوی غرب در یافت نموده است به 6 دسته تقسیم می شود :

• مسائل و امور مرتبط با امر فروش ،  انتقال درآمدها و تحریم‌ های نفتی ،
• تعلیق شدن تحریم‌های مربوط به صادرات پتروشیمی ، طلا و فلزات گران ‌بها ،
• تعلیق شدن تحریم‌های مربوط به صنعت هوایی و صنعت خودرو ،
• تلاش در جهت عدم تصویب شدن تحریم‌ های جدید ،
• ایجاد کردن کانال بانکی به منظور انجام انتقالات مالی زیر نظر اروپا و امریکا ،
• افزایش دادن سطح آستانه‌ مجوزهای اتحادیهی اروپا جهت انجام تراکنش‌های مالی ،

آیا در عمل گام اول توافق ژنو توانسته است از تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران جلوگیری کند ؟

غربی‌ها در بخش « عناصر گام اول » توافق ‌نامه و در ردیف اقدامات داوطلبانه‌ خود چنین نوشته اند :

• عدم صدور قطع ‌نامه ‌های جدید تحریم هسته‌ ای توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد .
• عدم صدور قطع ‌نامه‌های جدید تحریم هسته‌ ای توسط اتحادیه‌ی اروپا .
• خودداری کردن دولت آمریکا در چارچوب اختیارات قانونی رئیس جمهور و کنگره از تحمیل تحریم‌های جدید هسته‌ ای .

در اینجا بررسی خواهد شد :

• اولاً آیا متن توافق توانسته است روند تصویب تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی را متوقف سازد ؟
• ثانیاً اگر این روند متوقف نشده است ، اشکال کار در ضعف تیم مذاکره‌ کننده است یا نقض پیمان غرب ؟

 آیا آمریکا توافق ژنو را نقض نموده است ؟

از جمله  تعهداتی که 5+1 به ایران داده است تلاش دولت آمریکا در چارچوب اختیارات قانونی رئیس جمهور و کنگره در جهت عدم تحمیل تحریم جدید مرتبط با مسائل هسته‌ ای و نیز عدم تحریم جدید مرتبط با مسائل هسته‌ ای توسط شورای امنیت سازمان ملل و اتحادیه‌ی اروپایی می باشد .  همچنین  کشورهای 5+1 و ایران مسئول حسن نیت در نهایی کردن و اجرای توافق معرفی شده ‌اند .

از دیدگاه تعهد غرب بر عدم تصویب تحریم‌ ها ،  ادعای دولت آمریکا از لحاظ حقوقی درست بوده و افزودن نام‌های جدید به لیست تحریم‌های قدیمی طبق متن توافق ،  ناقض آن نیست .  در این باره آمریکایی ها گفته‌ اند که در جریان مذاکرات این نکته را برای طرف ایرانی به وضوح روشن نموده اند .  لازم به ذکر است این ادعا تا کنون با تکذیب مسئولین ایرانی مواجه نشده است .  بر اساس این دیدگاه ، تیم مذاکره‌ کننده ایرانی حاضر به موضع‌ گیری شفاف و ادعای نقض توافق ژنو نشده‌ است  و از آنجایی که خودِ ایران نسبت به این امر وقوف دارد ، از همین رو مکرراً از عبارت « تجاوز و نقض روح توافق ژنو » به جای « نقض توافق ژنو » استفاده می‌ کند .

بر  طبق دیدگاه اول ،  کاخ سفید با به نتیجه نرسیدن لوایح کنگره می‌ تواند به خوبی ادعا کند که در جهت اجرای توافق و تعهد به کوشش برای عدم تصویب تحریم‌های جدید ،  ثابت ‌قدم بوده است .

بر طبق دیدگاه دوم ، آن دسته از تأسیسات غنی ‌سازی که قبل از انعقاد توافق مصوب شده ،  به عنوان تأسیسات « جدید »  (New) تلقی گشته و دولت جمهوری اسلامی ایران  در این راستا از فعالیت منع شده است   .

در یک دیدگاه ،  گسترش دامنه‌ی تحریم‌ ها را می ‌توان حمل بر نقض توافق در نظر گرفت ؛ زیرا که در ماده‌ی 18 کنوانسیون 1969 وین در خصوص حقوق معاهدات ،  کشورها باید از انجام اقداماتی که به هدف و منظور معاهداتشان لطمه می‌زند ،  حتی قبل از لازم الاجرا شدن قرارداد خودداری کنند .  اما گفتنی است این عبارت فاقد تعریفِ روشن و صریح در متن توافق بوده و راه را برای مناقشه باز می ‌گذارد و در نهایت نیز مطابق میل آمریکا تفسیر می ‌شود .  حتی در صورتی که طرح دعوا از سوی مسئولین کشور رخ دهد ،  احتمال به نتیجه رسیدن این مناقشه بسیار مورد ابهام خواهد بود .

متأسفانه راه استفاده از الفاظ مبهم و کلی که به گسترش تحریم‌ها منجر می شود از طریق نگارش هوشمندانه‌ متن توافق به نفع طرف غربی و عدم تسلط مسئولین ایرانی به شیوه های نگارش متن‌های حقوقی و عدم دغدغه‌ جدی مسئولین برای احقاق حقوق جمهوری اسلامی ،  باز بوده و آمریکا توانسته است به گونه ‌ای بر توافق مسلط شود که بتواند بدون این که به اتهام نقض توافق محکوم شود ،  مفاد آن را دور بزند .

آمریکا چه خطی را دنبال می‌ کند ؟

با توجه به موارد ذیل ، می توان به اهداف آمریکا از گسترش دامنه‌ی تحریم‌ ها و نیز خود داری از تصویب تحریم‌ های جدید دست یافت .

• کفایت تحریم ‌های موجود و راه دشوار اعمال تحریم‌ های جدید : در سال‌ های اخیر جمهوری اسلامی ایران تحت شدید ترین فشارهای تحریمی قرار گرفته است . گفتنی است تصویب این تحریم‌ ها محصول تلاش های شدید دولت آمریکا در عرصه‌ی دیپلماتیک برای متقاعد کردن کشورهایی می باشد که از ناحیه‌ی روابط اقتصادی ،  نفتی و سیاسی با جمهوری اسلامی ایران منتفع می ‌شدند .  در دوره ای که اکثر از کشورها و شرکت‌های بزرگ اقتصادی خواهان حل مسئله و تحریم‌ ها هستند ،  ایجاد توافقی جهانی به منظور وضع تحریم‌ های بیش‌ تر و تصویب تحریم‌ ها با مشکل مواجه بوده و نیازمند سپری شدن فرآیندی طولانی و زمان ‌بر می‌ باشد .  از سویی دیگر ،  افزوده شدن نام‌ شرکت های جدید به لیست تحریم‌ های موجود ،  به سرعت و سهولت قابل انجام است .  با توجه به این که تحریم ‌های موجود به اندازه‌ی کافی فراگیر بوده و ظرفیت و نیاز چندانی به تصویب تحریم‌ های جدیدتر ندارد ،  کاخ سفید خواهان آن است از ظرفیت همین تحریم‌ ها استفاده کند و از انجام تلاش در جهت وضع تحریم ‌های جدید چشم پوشی کند .
• عدم وجود ابزار مناسب برای تشدید فشار تحریم‌ ها : از مانع اصلی دولت آمریکا برای تصویب تحریم ‌های بیش ‌تر می توان به این موارد اشاره کرد :
•  ناتوانی دولت آمریکا در کنترل نمودن برخی از بخش ‌ها به دلیل وجود راه‌ های مؤثر در دور زدن تحریم‌ ها ،
• در اختیار نداشتن ابزار لازم ( مثلاً برای جلوگیری از معاملات پایاپای ) ،
• متضرر شدن جهان ( مثلاً در عرصه‌ی تحریم‌های بیش‌تر نفتی ) .

در گذشته  دولت آمریکا این محدودیت را در مورد تحریم ناموفق صادرات پتروشیمی ایران مورد آزمایش قرار داد است .

• تمایل به تثبیت دراز مدت توافق ، با توجه به اطمینان نداشتن آمریکا به دولت بعد ایران : همانطور که می دانیم دولت آمریکا دوست ندارد فرصت حضور مسئولین فعلی دستگاه دیپلماسی را در مناصب تصمیم‌ گیری جمهوری اسلامی از دست بدهد .  این مساله به وضوح در تحلیل ها و مباحث بسیاری از تحلیل گران غربی آشکار است .

برای نمونه « کنت پولاک » (  تحلیلگر ارشد آمریکایی و متخصص در امور ایران ) چنین می ‌گوید : « اطمینان زیادی دارم که روحانی و ظریف و بسیاری دیگر از ایرانیان قصدی برای انحراف و نقض توافق ‌نامه ندارند .  اما در مورد دیگر بخش‌های دولت ایران و جانشین آتی روحانی اطمینانی ندارم .  به یاد آوریم که خاتمی اصلاح‌ طلب با یک احمدی نژاد غیر قابل پیش ‌بینی جایگزین شد » .

4– مخابره‌ی پالس سروری آمریکا به جهان :  افزودن اسامی افراد و شرکت‌ های جدید به لیست تحریمی ‌ها ، با وجود عدم تمایل دولت آمریکا به تصویب تحریم‌ های جدید ،  برای آمریکا اهمیت زیادی دارد .  با این کار آمریکا توانسته است اولاً پیام برتری خود و داشتن تسلط در مسئله‌ی هسته‌ ای را به جهان مخابره نماید ،  ثانیاً توانسته است این پالس را به جهان ارسال نماید که از مواضع خود در قبال ایران کوتاه نیامده و مدوام به تحریم‌ ها پای ‌بند است و از نقطه بالاتری می تواند در این رابطه دنیا را رصد کند ،  ثالثاً قادر است فضا را برای بهبود وضعیت اقتصادی جمهوری اسلامی ببندد و می تواند به خوبی از ابزار خود برای اعمال فشار بیش ‌تر به ایران استفاده کند .

5– دولت و کنگره‌ی آمریکا در نقش پلیس خوب و پلیس بد : دولت و کنگره‌ی آمریکا می ‌خواهند چماق افزایش تحریم‌ها را با این بازی دوگانه ،  بر سر ایران نگاه دارند و با ایفای نقش پلیس خوب و پلیس بد ،  ایران را متقاعد سازند که در صورت تخطی ایران از توافق و تصمیم احتمالی به خروج ، شرایط برای اعمال تحریم ‌های بیش ‌تر از آن مهیا ست . آنها شنان داده اند که با توجه بر همین اصل ، تحریم‌ها در این توافق لغو نشده ‌اند ،  بلکه موقتاً به حالت تعلیق در آمده‌اند  ؛ چرا که در صورت لغو تحریم ،  نیاز به مشورت برای تصویب دوباره تحریم‌ ها وجود دارد ،  در صورتی که تعلیق به راحتی قابل الغا بوده و شرایط را به سرعت به قبل از تعلیق تحریم‌ ها باز می‌ گرداند .

6– دنبال کردن آرزوی تبدیل جمهوری اسلامی به شهروند مطیع جامعه‌ی جهانی :  به طور خلاصه می توان گفت هدف اروپا و آمریکا از اجرای این مسائل ، تحقیر نظام و ملت جمهوری اسلامی ایران است .  کاخ سفید خواهان آن است به جهان این نکته را القا نماید که ما بودیم که توانستیم ایران را با فشار زور و تحریم مطیع جامعه‌ی جهانی کنیم و ما هستیم که ناظر بر رفتارش هستیم و چارچوب حرکتش را تعیین می‌ کنیم و چنانچه بخواهد از مسیری که برایش تعیین نموده‌ ایم تخطی نماید ،  قادریم  با ابزارهای قانونی او را به مسیر صحیح باز ‌گردانیم .